Kitablara İman | İman Əsasları - 3

Kitablara İman və Gənclərin Zehnində Doğulan Suallar

Qurani-Kərimdə və hədislərdə iman əsasları çox zaman "Allaha, mələklərə, kitablara, peyğəmbərlərə və axirətə" şəklində sıralanır. Bu tərtibat, məsələn, Bəqərə surəsinin 285-ci və Nisa surəsinin 136-cı ayələrində olduğu kimi, bəzən qədər inancının da əlavə olunması ilə altı maddəlik bir şəkil alır. Cəbrail hədisində də eyni sıra qorunur. Bu ardıcıllıq əslində bir mənanı ifadə edir: dinin sahibi olan Allah, elçiləri vasitəsilə vəhy göndərir və bu vəhy insanlar üçün bir rəhbər olaraq peyğəmbərlərə çatdırılır.

Əhli-sünnə əqidə və fiqh kitablarında da adətən bu sıra qorunur. Lakin biz bu yazı seriyasında bu ardıcıllığı dəyişmək məcburiyyətində qaldıq. Kitablara iman məsələsini mələklərə imandan əvvəl müzakirə etməyimizin iki əsas səbəbi var.

Birincisi, mələklərə iman məsələsi – qədər inancı kimi – çox vaxt mahiyyəti dərindən qavranılmayan, daha çox əzbərlənib keçilən mövzulardandır. Çoxu üçün mələklər anlayışı soyut bir məfhum kimi qalır. Bu səbəbdən, bu mövzuya daha sonra – daha hazırlıqlı bir düşüncə mühitində – qayıtmaq daha məqsədəuyğundur.

İkincisi və daha önəmlisi isə budur: müasir gənclər arasında xüsusilə kitablara iman məsələsində çoxlu suallar, dərin şübhələr var. Quran və əvvəlki kitablar, onların qorunub-qorunmaması, nəyin həqiqi vahy olub-olmaması kimi mövzular bir çox zehni bulandırır. Bu səbəbdən, bu mövzunu təxirə salmadan, elçilərə imandan dərhal sonra ələ almağı münasib gördük.

Kitablara İmanın Tərifi və Mahiyyəti

Kitablara iman, Uca Allahın seçilmiş elçilərinə vəhy göndərdiyinə və bu vəhylərin ümumilikdə "kitab" adlandırıldığına inanmaqdır. Bu inanca yalnız Qurani-Kərim deyil, daha əvvəl göndərilmiş, zamanla təhrif olunmuş vəhylərin də mövcudluğuna iman daxildir.

Kitab dedikdə təkcə hazırda tanınan "kitab" forması anlaşılmamalıdır. Qurani-Kərimə görə hər bir peyğəmbərə vəhy gəlmişdir və vəhysiz peyğəmbərlik olmaz. İstər Quranda adı keçsin, istər keçməsin – bütün peyğəmbərlərə vəhy gəldiyinə inanılır və onların gətirdikləri bu sözlər Allahın kəlamı sayılır.

Ənənəvi əqidə və elmihal mənbələrində dörd əsas kitaba (Tövrat, Zəbur, İncil və Qurani-Kərim) və dörd səhifəyə yer verilir. Tövrat sadəcə Hz. Musa’ya nazil olan kitab deyil, bütövlükdə İsrail oğullarına göndərilən vəhylərin ümumi adıdır. Hz. Musa’ya gələn vəhy bu ümumi Tövratın içindədir.

Səhifələrə gəlincə, mənbələrdə Hz. Adəmə 10, Hz. Şitə 50, Hz. İdrisə 30 və Hz. İbrahimə 10 səhifənin nazil edildiyi qeyd olunur. Hər bir peyğəmbərə göndərilən vəhylər ümumilikdə "kitab" adlandırılır və hamısına iman gətirmək bir məsuliyyətdir.

Qurani-Kərim, özündən əvvəl nazil olanlara iman etməyi açıq şəkildə əmr edir (Bəqərə, 4). İslamın peyğəmbərləri olaraq qəbul etdiyimiz bütün elçilərin Allah tərəfindən vəhy aldığını qəbul edir və bu vəhylərə heç bir ayrı-seçkilik etmədən iman edirik.

Təhrif Olmuş Kitablara İman Məsələsi

Burada cavab verilməli olan əsaslı bir sual var: əgər əvvəlki kitablar təhrif olunubsa, biz niyə bu kitablara iman gətirək? Allah bizdən dəyişdirilmiş mətnlərə necə iman etməyi istəyir?

Bu sualın cavabını anlamadan bu məsələdə sağlam bir mövqe tutmaq çətindir. Məsələyə beş əsas nöqtə ilə yanaşmaq mümkündür:

1. Hər bir peyğəmbərə vəhy gəlmişdir. Allah-Təala hər elçi ilə vəhy yolu ilə əlaqə qurmuşdur. Elçilik vəhy ilə başlayır.

2. Bütün peyğəmbərlər eyni məqsəd üçün gəlmişlər. Şəriətlər fərqli ola bilər, lakin təməl dəyərlər və çağırış ortaqdır.

3. Vəhyin orijinal formalarına iman edilir. Yəni təhrif olunmuş hissələrə deyil, Allahın göndərdiyi əsl və orijinal kəlamlara iman olunur.

4. Bu orijinal mətnlərin günümüzə dəyişmədən çatmadığı məlumdur. Bu səbəbdən təhrif olunmuş hissələrin doğruluğu Qurani-Kərim ilə təsdiqlənir. Quran həm əvvəlki vəhyləri təsdiqləyən (musaddiq), həm də onları ölçü kimi istifadə edən (mühəymin) bir mövqedədir. Məsələn, bəzi əvvəlki mənbələrdə peyğəmbərlərə yaraşmayan ittihamlar Quranda islah edilir.

5. Nə qədər təhrif olsalar da, bu vəhylər eyni mənbədən – Allahdan gəlmişdir. Buna görə də, ağıllı bir müsəlman Tövrat və İncilə təhqiramiz yanaşmaz. Çünki bu ehtiram Allahın kəlamına göstərilən ehtiramdır.

Bu nöqtədə Peyğəmbərimizin (s) əhli-kitaba aid mətnlərə münasibətdə göstərdiyi həssaslıq da diqqətəlayiqdir. Hz. Peyğəmbər (s), onların sözlərini nə təsdiq etməyi, nə də birbaşa yalanlamağı tövsiyə edir. Çünki bu sözlərin hansı hissəsinin Qurana uyğun gəldiyi, hansının gəlmədiyi məlum olmaya bilər. Ən doğru mövqe, məlumatı olmayanların susması və bu işi elm əhlinə buraxmasıdır.

Hz. Ömərin bir dəfə Tövrat səhifələri gətirməsi və Peyğəmbərimizin (s) buna verdiyi reaksiya da göstərir ki, Quranla tanış olmadan başqa mənbələrə yönəlmək risklidir.

Əqidə mövzuları heç də yalnız əzbərlə keçilən sahələr deyil. Dərin düşüncə, təhlil və sağlam izah tələb edən məsələlərdir. Xüsusilə suallar gənclərin beynində öz-özünə yaranmır – müasir dünyada qarşılaşdıqları mühit və məlumatlar bu sualları zəruri edir. Bu səbəbdən, iman məsələlərini sadəcə əzbərlətməklə deyil, onların mahiyyətini aydın şəkildə izah etməklə həll etmək lazımdır.

İmanın Əxlaqı: Güvənmək

İmanın özünəməxsus bir əxlaqı vardır. Bu əxlaqın mərkəzində isə bir söz dayanır: güvənmək. Əgər bir insan bir şeyə iman edir, amma ona güvənmirsə – bu sadəcə bir iddiadan ibarətdir. Həqiqi iman, güvənmədən doğur. Bu güvən də sadəcə ağılda qalmır, insanın davranışlarında, münasibətində və həyat tərzində özünü göstərir.

İnsan güvəndiyini sevər, sevdiyinə güvənər. Güvən sarsıldıqda sevgi də zəifləyər, tamamilə yox olduqda isə sevgi də aradan qalxar. İmanın təməli olan bu güvən məsələsi xüsusilə Qurana iman etdiyini deyən bir müsəlman üçün çox daha ciddi və fərqli bir məsuliyyətdir.

Mömin Kimdir?

Allah Quranda inanan bəndələrini mömin olaraq adlandırır. Mömin – həm güvənən, həm də güvənilən insandır. Bir insan iman iddiasındadırsa, bu o deməkdir ki, bir şeylərə güvənir. Və bu güvən onu başqalarının da güvənə biləcəyi bir insana çevirir. Amma bu, sadəcə dil ilə deyil, həyatla sübut olunmalıdır.

Bu gün bir çox insanda həm güvənmək, həm də güvənilmək baxımından ciddi boşluqlar yaşanır. Halbuki doğru olan varlıqlara – yəni Allaha, Onun elçisinə və kitabına – güvənən bir insan, özü də zamanla güvənilən insana çevrilər. Amma bu, dilə gətirməklə deyil, yaşayaraq mümkün olur.

Üç əsas – Üç güvən

Dinin təməlində duran üç əsas vardır:

1. Din sahibi olan Allah

2. Din hökmlərini bildirən vəhy (kitablar)

3. Vəhyi təbliğ və izah edən peyğəmbər

İman edən insan, bu üç əsas üzərində sarsılmaz bir güvən qurmalıdır:

• Allaha güvənmək: Allaha güvənən insan, içində bir dinclik tapar. Bu güvən onu həm özünə, həm ətrafa sakitlik yayan bir insana çevirər.

• Kitaba güvənmək: Bir insan dərdinə çarəni Quranda axtarırsa, deməli o, Qurana güvənir. Qurana bir həkimə güvənər kimi güvənmək, onun həm maddi, həm də mənəvi bir şəfa olduğuna inanmaq lazımdır.

• Peyğəmbərə güvənmək: Peyğəmbərə güvənən insan, bəhanələrin arxasına sığınmaz. Çünki peyğəmbər, etiraz yollarını bağlayan son nümunədir.

İmtahan anında güvən varmı?

İnsan fərdi və ictimai problemlərlə qarşılaşdığında, həqiqətən Qurana müraciət edirmi? Ailə içi problemlərdə, boşanma məsələlərində və ya ictimai qarşıdurmalarda, Qurana inandığını deyənlərin Qurana uyğun davranmadığını, əksinə hissləri və eqoları ilə hərəkət etdiyini müşahidə edirik. Quranda “hududullah” (Allahın qoyduğu sərhədlər) deyə xüsusi vurğulanan ailə məsələləri, çox zaman hissə, kinə qurban edilir. Bu isə göstərir ki, Qurana olan güvən dilimizdə qalıb, həyatımıza köçməyib.

İki nümunə: İsrail oğulları və Hz. Muhəmmədin (sav) Əshabı

Quranda iki cəmiyyət kitab imanının nümunəsi kimi təqdim edilir: biri mənfi, biri isə müsbət örnəkdir.

• Bəni İsrail, Musa peyğəmbərə inandıqlarını desələr də, Allaha və kitablarına güvənmədilər. Kitabı təhrif etdilər, anlamlarını dəyişdirdilər, Allahın sözlərini gizlətdilər, unudub xatırlamaq istəmədilər. Allahın peyğəmbərinə belə “sən və Rəbbin gedin vuruşun, biz burada oturacağıq” dedilər. Bu, güvənin yoxluğudur.

• Peyğəmbərimizin (sav) səhabələri isə tam tərsini etdilər. Onlar Qurana, Allahın vədələrinə, Peyğəmbərin sözlərinə sonsuz güvəndilər. Rum surəsinin nazil olduğu zaman Həzrət Əbu Bəkrin bu ayəyə güvənərək bəhsə girməsi, Həzrət Əlinin “qeyb pərdələri qalxsa da, yəqinim də heç nə dəyişməz” deməsi və ya Miqdad ibn Əsvədin “biz səninlə bərabərik, istədiyin tərəfdə döyüşəcəyik” deməsi, imanlarının və güvənlərinin canlı sübutudur.

Bu güvən olmasa, nə Qurana, nə də Peyğəmbərə həqiqi mənada iman etmək mümkün olmaz. İman bir iddiadır. Bu iddianın sübutu isə güvəndir.

Qurana İman: Beş məsuliyyət

Qurana iman etdiyini söyləyən bir müsəlmanın, Qurana qarşı beş əsas məsuliyyəti vardır:

1. Öyrənmək və oxumaq: Yaşı neçə olursa olsun, hər bir müsəlman Allahın kitabını düzgün şəkildə oxumağa və öyrənməyə çalışmalıdır.

2. Anlamaq və dərk etmək: Sadəcə oxumaq deyil, oxuduğunu anlamalı, Allahın muradını (istəyini) qavramağa çalışmalıdır.

3. Yaşamaq və qorumaq: Qavradığı ayələri həyatına tətbiq etməli, Qurana zidd olsa belə, heç bir ictimai təzyiq qarşısında geri çəkilmədən onun hökmlərini yaşamalıdır.

4. Yaymaq və Quranla qorunmaq: Qurandan xəbərsiz insanlara onu çatdırmaq, Qurana xidmət etmək bir vəzifədir. Quranı qoruyan, özü də Quranla qorunar.

5. Yaşatmaq və qurtarmaq: Sadəcə özünü deyil, başqasını da xilas etmək üçün çırpınmaq. Səhabələrin dünyanın müxtəlif yerlərinə yayılaraq bir insanı belə hidayətə gətirmək üçün etdikləri fədakarlıqlar, bu ruhun nümunəsidir.

İman yalnız bir inanc məsələsi deyil, eyni zamanda bir əxlaq, bir münasibətdir. Qurana iman edən insan, Qurana güvənməli, onu həyatının mərkəzinə yerləşdirməlidir. Və bu güvəni də sözlə deyil, yaşayaraq göstərməlidir. Allah bizi Qurana həqiqi mənada iman edən, ona güvənən və güvənilən qullarından etsin.