Ölüm və İnsan İdrakı

Ölüm, insanlıq tarixi boyunca həm maraq doğuran, həm də qorxu yaradan, dərk edilməsi çətin bir həqiqət olaraq qarşıda dayanmışdır. Bioloji baxımdan ölüm – bədənin canlılığını itirməsi və əsas ünsürlərinə, yəni torpağa, suya, havaya qovuşması kimi izah olunsa da – bu zahiri izahdan kənarda, ölümün insan varlığı üçün çox dərin fəlsəfi və varlıq cəhətindən mənaları mövcuddur.

İnsanın Ölümə Dair Fərqli Dərk Gücü

Ölümün fərqində olan yeganə varlıq insandır. Bəli, digər canlılar da instinktiv olaraq həyatda qalmaq üçün təhlükədən qaçır, lakin onların düşüncə səviyyəsində "ölüm haqqında təfəkkür" etmək bacarığı yoxdur. İnsan isə bu cür bir dərkə malikdir. Bu, "qatlanmış şüur" və ya "ikinci fərqindəlik" adlandıra biləcəyimiz bir şüur səviyyəsidir. İnsan öz ölümünü düşünərək, gələcəyini bu ehtimalla planlaya bilir – bu isə digər canlılarda olmayan bir xüsusiyyətdir.

Ölümlə Yanaşı, Həyata Dörd Əllə Sarılmaq

Ölümün qaçılmaz olduğunu dərk etməyimizə baxmayaraq, insanlar həyata bərk-bərk yapışır. Həyatımızın zamanla məhdud olduğunu bilsək də, bu məhdud müddətdə özümüz üçün rahat və davamlı şərait yaratmağa çalışırıq. Hətta bu cəhdlər bəzən gülməli və eyni zamanda kədərli hal ala bilir. Məsələn, daha rahat yaşamaq üçün ömrümüzün əhəmiyyətli hissəsini ağır zəhmətə sərf etmək və ya bir avtomobil sahibi olmaq üçün illərlə borc altına girmək. Bu davranışlar bəzən ölümü unutmaqdan deyil, daha çox onu qeyri-müəyyən bir zamana təxirə salmaq meyilindən qaynaqlanır. Hətta insan ömrünün dəqiq müddətini bilsə belə, "yaşamağa dəyər olan hər şeyi yaşamalıyam" düşüncəsi onu hərəkətdə saxlayır.

Həyat, Ölümə Nisbətən Daha Dəyərlidir

Burada əsas vurğulanmalı məqamlardan biri də budur: yaşamaq, ölümə nisbətən daha üstündür. Yaşamaq – mövcud olmaq, dirilik, həyatla təmasda olmaq deməkdir. Ölüm isə mövcudluğun kəsilməsi, bu təmasın qırılması deməkdir. Varlıq, mahiyyətcə yoxluqdan üstündür. İnsan var olduqca nəticələr doğurur, təsir göstərir və bu nəticələrin iziylə irəliləməyə davam edir.

Ölüm Həyata Mənalar Qatır: Axirət İnancının Yeri

Əslində ölüm, həyatın dəyərini artıran bir gerçəklikdir. Lakin ölümün özü qədər vacib olan, onun ardınca nə baş verəcəyinə dair düşüncələrdir. İnsan üçün ölüm sonrası həyat anlayışı, yaşadığı bu həyatın mənasını formalaşdıran əsas sütunlardan biridir. Əgər ölümdən sonra heç bir həyat və ya davam gözlənilmirsə, bu zaman insanın daxilində iki əsas hal meydana çıxa bilər:

1. Nihilizm (Mənasızlıq duyğusu) – İnsan həyatda heç bir dərin məqsəd və məna tapa bilmədikdə, sadəcə həzz almaq üçün yaşamağa başlayır. Bu həzz istəyi hakimiyyət, şəhvət, yemək, sərvət kimi müxtəlif formalar ala bilər və insanı zamanla daha instinktiv, daha heyvani bir yaşantıya sürükləyə bilər. Bəzi hallarda isə bu, hətta intihara qədər aparan dərin bir boşluğa çevrilə bilər.

2. Geniş bir inanış spektri – Nihilizm ilə dərin axirət inancı arasında isə geniş bir mənəvi spektr mövcuddur. Bu spektrin varlığı insanın fitrətən ölüm sonrası bir həyat gözləntisi ilə dünyaya gəlməsi və bu haqda saysız-hesabsız "xəbər" alması ilə izah oluna bilər. Hətta insan bu xəbərlərə inanmasa belə, bu məlumatlar düşüncə dünyasında bir mənəvi təsir buraxır. Bəzən zəif bir inanc və ya ümumiyyətlə inanc olmasa da, inancın yaratdığı mədəni və əxlaqi atmosfer insanı bir növ "inam varmış kimi" yaşamağa vadar edir.