Kimyagər romanının əsas mesajlarından biri, insanın axtardığı xəzinənin əslində öz içində olması fikridir. Romanın baş qəhrəmanı Santyaqo, bir yuxu görərək Misirə gedib xəzinəsini tapmaq istəyir. Bu yolculuq boyunca müxtəlif çətinliklərlə qarşılaşır, yeni biliklər əldə edir və daxili dönüşüm yaşayır. Sonda isə xəzinənin elə səfərə başlamazdan əvvəl olduğu yerdə yerləşdiyini anlayır.
Bu süjet xətti, insanın zahiri dünyada həqiqəti axtarmağa meyilli olduğu, lakin həqiqi xəzinənin onun daxilində mövcud olduğu fəlsəfi anlayışını simvolizə edir. İnsan, özünü tanıdıqca və daxili dünyasını dərk etdikcə axtardığı dərin həqiqətə çatır. Bu fikir həm Şərq fəlsəfəsində, həm də Qərb fəlsəfəsində geniş yer tapır.
Santyaqo əvvəlcə xəzinənin uzaq bir yerdə, ona yad olan torpaqlarda olduğunu düşünür. Bu, insanın zahiri aləmə yönəlməyə və həqiqəti xarici dünyada tapmağa çalışmasına bənzəyir. Lakin qarşılaşdığı insanlar və hadisələr ona göstərir ki, əsl axtarış xaricdə deyil, daxildədir. Həyatın ona təqdim etdiyi sınaqlar vasitəsilə o, daxili mənliyini tanıyır və həqiqi xəzinənin ruhunda olduğunu dərk edir.
Bu mövzu Platonun "anamnezis" nəzəriyyəsini (bilginin insan ruhunda əvvəldən mövcud olması) və İbn Sinanın "nəfsin idrakı" fikrini xatırladır; insan bilmədiyini öyrənmir, əksinə, bildiyini xatırlayır və daxili mahiyyətinə yaxınlaşır.
Bu ideya İslam düşüncəsində xüsusilə təsəvvüf məktəblərində geniş şəkildə işlənmişdir. İbn Ərəbi, Mövlana və digər sufilər insanın həqiqəti öz içində tapacağını vurğulamışlar. Mövlana Cəlaləddin Rumi belə deyir:
"Hər kəs bir şey axtarır, amma axtardığı şey öz içindədir."
İbn Ərəbi Fütuhat-ı Məkkiyyə əsərində qeyd edir:
"Çöldə axtardığını içində tapmasan, tapdığın şey yanılmadır."
Bu baxımdan, Kimyagər romanı ilə təsəvvüf düşüncəsi arasında paralellər var. Santyaqonun uzun yolçuluqdan sonra öz daxili həqiqətini tapması, sufinin daxili kamilliyə çatması prosesinə bənzəyir.
İslamda insanın həqiqəti tapmaq üçün xaricdə deyil, öz iç dünyasında axtarış aparması vurğulanır. Quranda belə buyurulur:
"Onlar öz nəfslərində fikirləşməzlərmi ki, Allah göyləri, yeri və onların arasındakıları haqq olaraq yaratmışdır?" (Rum, 8)
Bu ayə göstərir ki, kainatdakı həqiqəti dərk etmək üçün insan öz nəfsini də araşdırmalıdır.
Bundan əlavə, Quranda buyurulur:
"Biz insanı ən gözəl surətdə yaratdıq." (Tin, 4)
Bu, insanın daxilində bir kamillik potensialı olduğunu və onun bu potensialı dərk etməli olduğunu bildirir. Həqiqət yolçuluğu, insanın öz fitrətinə və yaradılış məqsədinə qayıdışıdır.
Beləliklə, Kimyagər romanının əsas fəlsəfi mesajlarından olan "həqiqi xəzinə insanın öz içindədir" ideyası, İslamın insanın nəfsini tanıması, daxili dünyasını dərk etməsi və fitrətinə uyğun yaşaması anlayışları haqqında gözəl dərslər verir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder