Oruc və Daxili Dəyişiklik: İnsan Ruhunu Necə Təmizləyir?

Oruc insanın iradəsini tərbiyə edən bir vasitədir. Lakin iradədən nə başa düşdüyümüzə görə bu anlayışın mənası dəyişir. İradə, ümumiyyətlə, insanın istəklərinə və xarici təsirlərə qarşı öz qərarını qoruya bilməsi, nəfsinin onu idarə etməsinə yol verməməsi kimi izah edilə bilər. Bu mənada, iradə insanın düşünərək hərəkət etməsinə, nəfsi və duyğularının təsirindən çıxmasına kömək edir.  

İnsana təsir edən iki əsas amil var: xarici və daxili təsirlər. Xarici təsirlər cəmiyyətin basqısı və ya ətraf mühitin yönləndirməsi ola bilər. Bu zaman insanın müstəqil qərar verə bilməsi üçün cəsarətə ehtiyacı var. Lakin cəsarət təkcə ani bir hərəkət deyil, eyni zamanda dözümlülük və qətiyyət tələb edir. Daxili təsirlər isə insanın öz içində yaşadığı mübarizədən qaynaqlanır. İnsan bəzən öz arzuları və hissləri ilə ağlı arasında qalır. Bir tərəfdən nəfsi onu müəyyən istiqamətə çəkmək istəyir, digər tərəfdən ağlı və vicdanı daha düzgün olanı seçməsini tələb edir.  

Sufilərə görə, insanın əsas mübarizəsi xarici təsirlərlə deyil, öz iç dünyası ilədir. Nəfsin tərbiyəsi dedikdə, insanın istəklərini idarə edə bilməsi və ağlının nəfs üzərində üstünlük qazanması nəzərdə tutulur. İradə də məhz bu prosesin nəticəsidir. İradə gücləndikcə insan nəfsinin təsirindən qurtulmağa başlayır. Lakin bu mübarizə asan deyil, çünki insan həmişə istəkləri və onları cilovlama ehtiyacı arasında qalıb qərar verməlidir.  

Oruc bu mübarizədə insana kömək edən bir üsuldur. İnsan oruc tutaraq yemək, içmək və digər istəklərindən müvəqqəti uzaqlaşır. Bu isə nəfsin təsirini zəiflədir və ağlın daha aydın düşünməsinə imkan yaradır. Oruc sayəsində insan arzularına tabe olmaq əvəzinə, onları idarə etməyi öyrənir. Lakin təkcə aclıq və susuzluq insanı kamilləşdirmir. Əsas məsələ, insanın məqsədinə və ali dəyərlərə yönəlməsidir.  

Əslində, iradəni həqiqətən gücləndirən şey yalnız yeməkdən və içməkdən imtina etmək deyil, insanın qəlbində dərin bir sevgi və məqsəd hissinin oyanmasıdır. İnsan böyük bir sevgiyə, yəni Allah sevgisinə sahib olduqda, nəfsani istəklərdən uzaqlaşaraq daha ali bir məqsədə yönəlir. Yunus Əmrənin dediyi “ballar balını tapmaq” ifadəsi də məhz bu sevgini izah edir. Peyğəmbərimiz (sav) hədisi qudsidə (Allahın ifadəsi ilə) “Oruc Mənim üçündür” deyərkən də bunu göstərir – oruc insanın Allah ilə əlaqəsinin bir təzahürüdür. Beləliklə, insanın iradəsini həqiqətən gücləndirən şey təkcə aclıq deyil, orucun insana aşıladığı bu dərin mənəvi sevgidir.