Ramazan və Ümmilik

Ramazan ayı ilə bağlı Qurani-Kərimdə belə buyurulur: "O ayda Quran nazil oldu". Bu deməkdir ki, ilahi vəhy ilk dəfə Ramazan ayında Hz. Peyğəmbərə (sav) nazil olmuşdur. Hz. Peyğəmbər Hira mağarasında, hənif dininə uyğun olaraq inzivaya çəkildiyi zaman vəhyə məzhər olmuş və Ələq surəsinin ilk ayələri nazil olmuşdu.

O zaman Hz. Peyğəmbərin (sav) oruc tutub-tutmadığını bilmirik, lakin onun bir növ pəhriz içində olduğunu düşünə bilərik. Çünki inziva təbii olaraq yemək-içməkdən və digər maddi ehtiyaclardan uzaqlaşmağı tələb edir. Hz. Peyğəmbər (sav) bildiyimiz mənada oruc tutmasa da, qidalanmasını və dünyəvi məşğuliyyətlərini minimuma endirərək mağaraya çəkilmişdi. Bununla belə, o, xüsusi bir vəzifə gözlədiyi üçün deyil, ruhani bir axtarış içində olduğu üçün bu inzivaya çəkilmişdi.

Vəhyin Ramazan ayında nazil olması ilə orucun mahiyyəti arasında bir bağlılıq qurmaq mümkündür. Çünki vəhy, ancaq ac bir qəlbə nazil ola bilər və ruhun aclığı yalnız bədənin ehtiyaclarının arxa plana keçməsi ilə hiss edilə bilər. Bu baxımdan Ramazan vəhy və oruc arasındakı əlaqəni düşünməyə sövq edir. Hz. Peyğəmbərin (sav) vəhy qarşısındakı mövqeyini izah edən əsas anlayışlardan biri onun "ümmiliyi"dir. Ümmi olmaq, sadəcə yazıb-oxuma bilməmək deyil, həm də qəlbin tamamilə saf və Allahın vəhyinə açıq olması deməkdir.

Bəzi rəvayətlərdə Hz. Peyğəmbərin qəlbinin təmizləndiyi bildirilir. Quranda onun sinəsinin açılması və üzərindəki yükün qaldırılması ilə bağlı ayələr bu rəvayətlərlə əlaqələndirilmişdir. Bu ümmilik anlayışı təsəvvüf düşüncəsinə güclü təsir göstərmiş, insan qəlbinin ilahi təcəlliyə hazır olması məsələsi ortaya çıxmışdır.

Oruc da bədənin bir növ "ümmi" hala gəlməsinə səbəb olur. Burada üç əsas anlayış üzərində dayanmaq lazımdır:

Ümmilik – yəni insan idrakının dünyadan təmizlənməsi, ilahi inayətə açıq olması.

Fəqirlik – insanın dünya malına bağlanmaması, bütün mülkə sahib olsa belə, yenə də fəqir olduğunu dərk etməsi.

Acizlik və zəiflik – insanın həqiqətən zəif olduğunu və heç vaxt mütləq gücə sahib ola bilməyəcəyini anlaması.

Bu üç anlayış Hz. Peyğəmbərin (sav) həyatında əsas yer tutmuşdur və müsəlmanların da ona tabe olduğu təməl prinsiplərdən biridir. Hz. Peyğəmbər (sav) vəhyə ac, aciz və ümmi bir qəlblə məzhər olmuşdur. Ramazan ayında oruc tutmaq da bu anlayışları mənimsəməyə və insanın düşüncə dünyasını formalaşdırmağa yardım edir.

Aclıq bədəni zəiflədərək insanın güc və hakimiyyət ehtirasını azaldır, onu dünya ilə əlaqəsini zəiflətməyə məcbur edir. Oruc zamanı insan əvvəl özünü ac hiss edir, sonra zəifləyir və sonda özünü doyuracaq şeylərdən ümidi kəsərək gözləməyə başlayır. Bu, diqqətin ruh və idrak üzərinə yönəlməsinə imkan yaradır. İnsan bədəninin aclığını unutduqca, əslində aclığın bədəndən deyil, ruhdan gəldiyini dərk etməyə başlayır.

Böyük sufi Bayəzid Bistami, qənaət haqqında danışarkən belə demişdir: "Bizə verilənə baxaraq qənaət edirik, yoxsa qənaət nədir bilmirik." Bu fikri izah edərkən isə əlavə etmişdir: "Yeddi okeanı içsəydim, dilim yenə də susuz qalar və 'Daha yoxdurmu?' deyərdi."

Oruc, insanın həqiqi aclığının maddi deyil, mənəvi olduğunu dərk etməsi üçün bir vasitədir. Bədən doyurula bilər, lakin ruh yalnız ilahi həqiqətlə qidalana bilər.