Təsəvvüf insanı və onun daxili dünyasını araşdıran bir İslam yoludur. Bu yol, insanın özünü, yaradılışını və Allah ilə olan əlaqəsini anlamağa kömək edir. Əgər təsəvvüf olmasaydı, İslam elmləri insanı dərinliklə araşdırmaz, diqqət daha çox axirətə yönələrdi və dünya həyatı unudulardı. Amma insanı tanımaq təkcə nəzəri bilik əldə etmək deyil, həm də bu biliyi başqaları ilə paylaşmaq, insanları anlamaq və birlikdə dəyərləndirməkdir.
İslam dünyası genişləndikcə fərqli düşüncələr və mədəniyyətlərlə qarşılaşdı. Bir çox fəlsəfi və dini ənənələr insanı kainatın kiçik bir modeli – mikrokosmos kimi qəbul edirdi. Kainat, insanın yetkinləşməsi üçün bir sistem sayılırdı. Allahın göndərdiyi bir din insanı, yəni yer üzünün xəlifəsini diqqət mərkəzindən kənarda qoya bilməzdi. Elm və fəlsəfə kainata yönəldiyi halda, dinin insana yönəlməsi təbiidir. Çünki insan olmasa, kainatın mənası olmaz. Buna görə də deyilir ki, "insan kainatın ruhudur".
Bununla belə, digər İslam elmləri insanı təsəvvüf qədər dərindən araşdırmamışdır. Məsələn, fiqh və kəlam elmləri insanı ümumi qaydalar əsasında dəyərləndirmiş, fərdi xüsusiyyətləri nəzərə almamışdır. Amma insanlar eyni qaydalara fərqli yanaşa bilər. Bu nöqtədə təsəvvüf insanın daxili aləmini, mənəvi yolçuluğunu diqqət mərkəzinə qoymuşdur.
Təsəvvüf insanı tanımağı "mərifətün-nəfs" anlayışı ilə izah edir. İnsan öz cahilliyini qəbul etməli və onu aşmağa çalışmalıdır. Bu, çətin bir prosesdir və səbir tələb edir. Buna görə təsəvvüfdə təslimiyyət və mürşidə bağlılıq önəmlidir. Sufilər bilik əldə etmənin sadəcə bir iddia olmadığını, əksinə, zaman və zəhmət tələb etdiyini qəbul ediblər. Hətta savadsız insanlar belə, çətin riyazətlərdən keçərək özlərini tanımağa çalışıblar.
Əsas sual budur: "Özünü tanımaq nə deməkdir?" İnsan nə zaman həqiqətən özünü tanımış olur? Bu suala təsəvvüf elmi, əməl və əxlaqın vəhdəti ilə cavab verir. Təsəvvüf deyir ki, elm ancaq əməl və əxlaqla birlikdə dəyərlidir. Yalnız nəzəri bilik kifayət deyil. Bu yanaşma təsəvvüfü digər elmlərdən fərqləndirir və onu təcrübəyə əsaslanan bir sistemə çevirir.
Sufilər "mərifət" adlandırdıqları biliyi sadəcə düşüncə səviyyəsində deyil, yaşayaraq təsdiq edirlər. İnsan çox vaxt vərdişlərin, istəklərin və ətraf mühitin təsiri ilə formalaşır və həqiqi potensialını tanımır. "Mən buyam" demək natamam və xətalı bir yanaşmadır, çünki bu, əsl mənliyi deyil, xarici təsirlərlə formalaşan saxta kimliyi göstərir.
İnsanın özünü həqiqətən tanıması üçün mənəvi kamilliyə çatması, ruh və bədən arasında harmoniya yaratması lazımdır. Bu daxili bütövlüyə çatdıqda, insan həqiqi bir varlıq kimi dəyərləndirilə bilər. Təsəvvüfün riyazət və mücahidə metodları insanın özünü tapmasına və daxili ahəngini yaratmasına kömək edir. "Mən kiməm?" sualının cavabı buradan başlayır: insan özünü tanıdıqca əxlaqlı bir varlıq olur, kainatdakı yerini anlayır və nəhayət, Rəbbini dərk edir.
Bu səbəbdən "Özünü bilən, Rəbbini bilər" ifadəsi təsəvvüfün əsas prinsiplərindən biridir. Təsəvvüf sadəcə ibadət yolu deyil, həm də insanın həqiqət axtarışında ona yol göstərən bir bilik və həyat fəlsəfəsidir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder