Axirətə İman | İman Əsasları - 5

Qurani-Kərimin Üç Əsas Mövzusu və Axirətə Dair Dərdlərimiz

Qurani-Kərimin məzmununu üç əsas sütun ətrafında toplamaq olar: Tövhid (Allahın birliyi), Nübuvvət (peyğəmbərlik) və Həşr (dirilmə). Bunlardan Həşr, yəni qiyamətdən sonra həyat, insanın axirətə olan inancı ilə bağlıdır. Bu sahə tək bir mövzu ilə bitmir; əksinə, yüzlərlə məsələni əhatə edir: xəstəlikdən ölümə, qəbirdən bərzəx həyatına, sura üfürülmədən qiyamət səhnələrinə, oradan məhşərə, hesaba çəkilməyə, mizan və sirat körpüsünə, nəhayət, cənnət və cəhənnəmə qədər uzanan geniş bir zəncirdir. Axirətə dair bu mərhələlərin dərindən öyrənilməsi, axirət inancının zehnimizdə köklənməsi üçün vacibdir. 

Quranda Dünya və Axirət Tarazlığı

Qurani-Kərimdə axirətə imanla bağlı yüzlərlə ayə var. Bu ayələr yalnız xəbər vermir, həm də bizi bir düşüncə tarazlığına dəvət edir. Maraq doğuran bir məsələ də budur ki, Quranda “dünya” və “axirət” sözləri bərabər – hər biri 115 dəfə keçir. Bu tarazlıq, həm Qurani-Kərimin ilahi qaynaq olduğunu göstərir, həm də bizə həyatda nəyin harada durduğunu izah edir.

Quranda dünya və axirət haqqında bəzi təsnifatlar belə verilir:

• Dünya: Səfər yurdu – Axirət: Məskən yurdu

• Dünya: Azuqə yeri – Axirət: Daimi yurd

• Dünya: İmtahan meydanı – Axirət: Mükafat yurdu

• Dünya: Savaş yeri – Axirət: Qənimət yurdu

• Dünya: Günahkarların məkanı – Axirət: Müttəqilərin yurdu

Bu müqayisələr bizə göstərir ki, dünya həyatının müvəqqəti çətinliklərinə qapanmamaq üçün axirətə dair təsəvvürümüzü gücləndirməliyik. Səhabələr bu anlamı həyatlarına o qədər yeritmişdilər ki, bir dərdləri vardı: axirət dərdi.

Rəsulullah (s.ə.v.) buyurur:

“Kimin dərdi tək bir dərd olarsa – yəni axirət dərdi – Allah onun dünya və axirətlə bağlı bütün işlərini yoluna qoyar. Amma kim dərdlərini çoxaldarsa, Allah onu dünya vadilərindən hansında məhv olsa, umurunda olmaz.” (Hakim, 7934; Beyhəqi, Şuabu’l-İman, 1744)

Bu, başqa cür belə də açıqlana bilər:
“Dərdi dünya olanın dərdi çox olar, dərdi axirət olanın himməti böyük olar.”

Əgər biz axirətə dair həsrətimizi artırsaq, bu gün bizi sıxan ailə, iş və başqa dünyəvi dərdlər gözümüzdə kiçilər. Amma bu həsrət yoxdursa, həyatın hər detalı bizə yük olar.

Ümmətin Üç Böyük Dərdi və Onun Üç Dərmanı

Bu gün fərdi, ailəvi və cəmiyyət səviyyəsində saysız dərdimiz var. Amma bunların içində üç böyük dərd xüsusi yer tutur – və hər üçü də əslində axirətə olan münasibətimizlə əlaqəlidir:

1. Dünyəviləşmə – Axirəti əsas tutmaq əvəzinə, dünyanı mərkəzə almaq. Bu, dünyadan əl çəkmək deyil, sadəcə axirəti unutmaqdır.

2. Dəyərlərin tərsinə çevrilməsi – Allah və Rəsulunun (sav) qoyduğu dəyərlər sıralamasını alt-üst etmək. Əsas dəyərləri kənara atıb, boş və süni dəyərlərə önəm vermək.

3. Duyarsızlaşma – Başqasının dərdinə biganə qalmaq, "mənə nə" düşüncəsi ilə hərəkət etmək. Əmr bil-məruf və nəhy ənil-münkər kimi ictimai məsuliyyətlərdən yayınmaq.

Bu üç böyük problemin üç əsas dərmanı da var – və bunların da kökü axirət şüurundadır:

1. Uxrəviləşmək – Yəni axirəti mərkəzə alaraq yaşamaq. Həyatın mərkəzində dünya yox, axirət olmalıdır.

2. Ülviləşmək – Yəni uca olana yönəlmək, ali məqsədlər üçün yaşamaq. Dəyərlər sistemimizi ucaldaraq, mənəviyyatla yoğrulmaq.

3. Umranlaşmaq – Yəni duyarsızlığın əvəzinə cəmiyyət qurmaq, mədəniyyət inşa etmək idealını yaşatmaq. İslam mədəniyyətini sevda halına gətirən insan, kiçik dərdləri unudar.

Bütün bunların başlanğıcı bir yerdə toplanır: axirət dərdini dərk etmək. Bu dərdə sahiblənməyən bir ümmətin bu dünyadakı imtahanları keçməsi də çətindir, axirətə hazırlaşması da.

Sahabənin Vicdan Aydınlığı və Hesab Hissiyyatı

Sahabələrin həyatında axirətə iman yalnız nəzəri bir anlayış deyildi. Onlar daha dünyada ikən özlərini qiyamət günü məhkəməsindəki kimi sorğu-suala çəkirdilər. Bu da Peyğəmbərimizin (s) tərbiyəsi ilə qəlblərində formalaşan “aydın vicdan”ın nəticəsi idi. Hədis kitablarında qeyd olunan sərt cəza halları – oğurluq, zina, böhtan, içki kimi – tarixdə nadir hallarda tətbiq olunmuşdur. Çünki insanların çoxu günahını gizlətmək əvəzinə, heç kim bilməsə belə, özü gəlib etiraf edirdi: "Ey Allahın Elçisi, məni təmizlə!" – deyə könüllü olaraq cəza istəyirdilər. Bu cür davranış yalnız axirətə həqiqi mənada inanan bir qəlbdən doğa bilərdi.

Buna qarşılıq, bu gün zəlzələ, fəlakət və ictimai fəsadların səbəbləri ilə bağlı heç kim çıxıb “günah mənimdir” demir. Hər kəs məsuliyyəti başqasının üzərinə atmağa çalışır. Çünki axirət hesabı, qəlbdə sarsıdıcı bir həqiqət kimi yaşamır. Halbuki Allah Rəsulu (s), Huneyn qənimətləri zamanı bir tük qədər belə ictimai maldan haqsız istifadə edən insanın axirətdə bunun hesabını verəcəyini söylədikdə, səhabələr heç bir təzyiq olmadan qəniməti geri qaytardılar. Bu, o iman gücünün göstəricisidir.

Elə bu inanc sayəsində bəzi səhabələr döyüşdə qənimət ümidi ilə deyil, şəhidlik arzusuyla irəli atılırdı. Yaxud Fironun sehrbazlarının hekayəsində olduğu kimi, təkcə bir möcüzəni görmək yetirdi ki, elmsiz bir qövm iman gətirib canlarını qurban versin. Çünki axirət onlara ən yaxın həqiqət olmuşdu.

Axirətə İmanın Müxtəlif Səviyyələri və “Yəqin” Anlayışı

Zamanımızda insanlar arasında axirətə iman məsələsinə yanaşmaları beş əsas qrupa bölmək mümkündür:

1. Heç yoxmuş kimi yaşayanlar – Həyatı yalnız dünyadan ibarət sananlar.

2. Var kimi qəbul edən, amma ciddiyə almayanlar – Axirət haqqında bilgiləri var, amma qəlbdə ciddiyyət yoxdur.

3. Yüngülə alanlar – "Allah bağışlayandır" deyə günahları rahatlıqla işləyənlər. Halbuki səhabələr cənnətlə müjdələndikləri halda belə itirmək qorxusuyla yaşayırdılar.

4. Yanlış anlayanlar – "Cəhənnəm bizə bir neçə gün toxunar", "Biz seçilmiş ümmətik", "Filan şeyxi tanıyırıq, o bizə şəfaət edər" kimi xam ümidlərə qapılıb özlərini təhlükəsiz sananlar.

5. Axirəti dərd edənlər – Həqiqi möminlər bu qrupdadır. Hər davranışda axirətə hesab verəcəklərini düşünən, hər halıyla bu hissiyyatı daşıyanlar.

Bu beş yanaşmadan bizdən istənilən isə beşincisidir. Bu isə “yəqin” adlı bir keyfiyyətlə mümkündür.

Yəqin – şəkk və tərəddüdün qəlbdən silinməsi, qəti bir inancla sakitləşməkdir. Həzrət Əlinin (r.a) gözəl bir sözü var: “Qeyb pərdələri açılsa, mənim yəqinim artmaz.” Bu, elə bir qəlb duruluğudur ki, gerçək həqiqətlər açıq şəkildə görünür.

Yəqinin üç əsas mərhələsi var:

• İlməl-yəqin: Bilərək inanmaq. Təfəkkür, təbiətə baxmaq, Quran oxumaqla əldə olunan imani anlayış.

• Aynəl-yəqin: Gözlə görər kimi inanmaq. Gerçəkliyi görürmüşcəsinə inanmaq.

• Haqqal-yəqin: Həqiqətin içində olmaq. Dəniz haqqında eşitmək – ilməl-yəqin, onu görmək – aynəl-yəqin, içində üzmək – haqqal-yəqin.

Peyğəmbərlər və səhabələr çox vaxt bu yəqinin ən yüksək mərtəbələrini yaşamışlar. Bizdən isə ən azından ilməl-yəqinlə, yəni heç bir şübhə daşımadan inanmaq və bu imanı həyatımıza tətbiq etmək tələb olunur.

Peyğəmbərimiz (s) belə dua etmişdi: “Allahım! Mənə elə bir yəqin ver ki, ondan sonra küfr olmasın.” Bu, imanın əldə edilməsinin kifayət etmədiyini, sonadək qorunmasının vacibliyini göstərir.

Axirətə İmanın İnsana Qazandırdıqları

Gerçək bir iman insana altı mühüm hədiyyə qazandırır:

1. Fitrətlə uzlaşma – İnsanın daxilindəki qarışıqlıq aradan qalxır.

2. Həyata mənəvi məna qazandırır – Ölüm də, həyat da anlamsız olmur.

3. Ümid verir – Çətinliklərə qarşı yaşamaq gücü verir.

4. Səbir və dayanıqlıq bəxş edir – Xüsusilə bəlalar zamanı insanın sarsılmamasını təmin edir.

5. Əxlaqı və ictimai ədaləti gücləndirir – Haramdan çəkinmək, haqqı yerinə qoymaq hissiyyatı artır.

6. İnsanı əsl yurda hazırlaşdırır – Dünyaya bağlılıq azalır, axirətə yönəlmək baş verir.

Dünya Sevgisi və Ölüm Qorxusu: Bir Tənəzzülün Əlamətləri

Allah dünya nemətlərini həm sevdiklərinə, həm sevmədiklərinə verir. Amma din və hidayət yalnız seçdiklərinə verilir. Peyğəmbərimiz (s) buyururdu: “Qulun qəlbi doğru olmadıqca, imanı da doğru olmaz! Qulun dili doğru olmadıqca da qəlbi də doğru olmaz!” Dil müsəlmanlığı – davranış və danışıqda dürüstlük; qəlb müsəlmanlığı – iç dünyada səmimiyyət deməkdir.

Sahabələr bu həssaslığı həm şəxsi həyatlarında, həm də ictimai sahədə qoruyurdular. Dövlət malına, zamana, vəzifəyə qarşı mütləq ədalətlə yanaşırdılar. Hz. Ömər’in, bir qapıdakı şamı dövlətdən, digərini şəxsi işləri üçün yandırması kimi nümunələr bu şüurun ən gözəl təcəssümüdür.

Bu gün isə halal-haram ayırımı bulanıqlaşıb. İnsanlar haramla əldə etdiklərini xeyrə sərf etməklə təmizlənəcəyini düşünür. Halbuki Allah pislikləri pisliklə deyil, yalnız xeyirlə silər.

Peyğəmbərimiz (s) bir hədisində ümmətin çoxalacağını, amma dəyərsiz bir yığına çevriləcəyini xəbər verir. Bunun səbəbi “vəhn” adlanan bir haldır: dünyaya sevgi və ölüm qorxusu. Bu hal bizi zəiflədir və qəlbləri boşaldır. Halbuki səhabələr üçün ölüm – əbədi həyata açılan qapı idi.

Əməli Yanaşmalar

Axirət dərdi daşıyan bir insan, dünyanın dərdlərini kiçik görməyə başlayır. Ölümü arzulamaq isə doğru deyil. İslam həyatı qorumağı əsas tutur. Amma ölümə hazır olmaq, onu bir reallıq kimi qəbul etmək və qəbir arxası üçün çalışmaq da imanın tələblərindən biridir.

Dünyəvi vəzifələrdə çalışan biri olaraq vaxtdan, vəzifədən, imkanlardan sui-istifadə etməmək, hətta geridə qalmış haqsızlıqları belə mümkün qədər düzəltməyə çalışmaq – bu da axirətə inanan bir insanın davranışı olmalıdır.

Son olaraq, ümidlə qorxu arasında yaşamaq – yəni rəhməti ummaqla yanaşı, ilahi hesabdan qorxmaq – bir möminin qəlbindəki ən sağlam tarazlıqdır. Ümid tərəzisi biraz üstün olsa da, qorxu da həmişə diri qalmalıdır. Çünki axirət yaddan çıxanda, hər şey məna və ölçüsünü itirir.