Peyğəmbərliyə İman | İman Əsasları - 2

Dinin Təməl Sütunları və Peyğəmbərlik Qavramı

Allahın göndərdiyi din binasının üç əsas dayağı vardır: Dinin sahibi olan Allah, Onun insanlara göndərdiyi söz – yəni vəhy (və son vəhy olan Qurani-Kərim) və bu vəhyi insanlara çatdırmaqla vəzifələndirilmiş elçi – Peyğəmbər. Bu üç sütunun içərisində, mahiyyət baxımından bizə ən yaxın olan məhz Peyğəmbərdir. O, bizim içimizdən çıxmış, bizim kimi doğulmuş, böyümüş, yemiş, içmiş, ailə sahibi olmuş bir insandır – lakin insanların ən dürüstü, ən etibarlısı, ən təmiz həyat yaşayanıdır.

Peyğəmbərin "sizdən", "özünüzdən" biri olması təsadüfi deyil. Bu, Allahın bir hikmətidir. Onun peyğəmbərliyi iddiası göydən enmiş bir varlıq kimi yox, içində yaşadığı cəmiyyətin şahid olduğu bir həyatın ardından gəlmişdi. Qırx il boyu heç bir yalanı görülməmiş, heç bir haqsızlığına şahid olunmamış bir insanın "mənə Allahdan vəhy gəldi" deməsi həm qəbul etməyi çətinləşdirə bilər, həm də bir ömürlük güvənin verdiyi dəstək sayəsində dərin təsir bağışlayar.

Müasir Dövrdə Peyğəmbər Qavramının Zədələnməsi

Əfsuslar olsun ki, bu gün bir çox insan – istər Qərbdə, istərsə də bizim cəmiyyətimizdə – peyğəmbər anlayışını ya ikinci planda görür, ya da tamamilə əhəmiyyətsiz sayır. Elə gənclər var ki, peyğəmbərliyin onlar üçün heç bir mənası olmadığını açıq şəkildə dilə gətirirlər. Bəziləri isə bunu keçmişə aid, tarixdəki bir mərhələnin ehtiyacına uyğun düşünülmüş bir qurum kimi dəyərləndirir.

Bu düşüncə formalarının arxasında dayanan əsas fəlsəfi dayaq – Deizm adlandırılan bir yanaşmadır. Deist olanlar Tanrının varlığını qəbul etsələr də, vəhyi və peyğəmbərləri inkar edirlər. Onlar hər şeyi ağlın hökmü ilə müəyyənləşdirmək, həyatlarını öz düşüncələri ilə formalaşdırmaq istəyirlər. Bəziləri isə özlərini deist saymadan oxşar nəticələrə gəlirlər: Peyğəmbərin rolu bitmiş kimi baxanlar, vəhy kitab şəklində ortadadır deyib peyğəmbəri artıq lazım görməyənlər – bunların hər biri fərqli formalarda eyni fikrə – yəni peyğəmbərsiz bir dinə yaxınlaşır.

Peyğəmbərlərə Qarşı Çıxışın Başlıca Səbəbləri

İnsanların tarix boyu peyğəmbərlərə iman gətirməməsinin və ya onlara qarşı çıxmasının səbəbləri ümumilikdə beş əsas qrupda cəmlənə bilər:

1. İnkar və İnad – Peyğəmbərin söylədiklərini, gətirdiyi mesajı qərəzlə və inadla qəbul etməmək.

2. Kibir və Həsəd – "Niyə o, mən yox?" düşüncəsi. "Bir ərəbəmi inanacağam?", "Elmi olmayan birinəmi?", "Qəbiləmdən olmayana necə inanım?" kimi düşüncələr də bu tip yanaşmanın nəticəsidir. Bu gün də “ağlım varkən niyə 1400 il əvvəl yaşamış birinə inanım?” deyənlər bu cərgəyə daxildir.

3. Şübhə və Tərəddüd – "Niyə peyğəmbər göndərilsin ki?", "Axı ağıl kifayət etmirmi?", "Niyə bütün peyğəmbərlər eyni bölgədən çıxıb?" kimi suallar gənclərin şüurunda peyğəmbərlik haqqında suallar doğurur. Bu suallar cavabsız deyil – əksinə, İslam bu məsələlərdə çox möhkəm bir əsas üzərində dayanır – lakin cavab axtarmaq əvəzinə şübhədə qalmaq, zamanla imanı içdən içə yeyə bilər.

4. Mənfi Təbliğ və Təlqinlər – Xüsusilə Qərbdə və sosial mediada yayılan peyğəmbər əleyhinə təbliğatlar, səhih olmayan informasiyalar, mövhumatla qarışdırılmış yanlış təsəvvürlər – bunların hamısı peyğəmbərə qarşı şübhələr yaratmağa xidmət edir.

5. Cəhalət və Qəflət – Peyğəmbərin kim olduğunu bilməmək, onun yerini və rolunu dərk etməmək, yalnız qulaqdan dolma məlumatlarla fikir formalaşdırmaq və hətta onun haqqında uydurma rəvayətləri doğru sayaraq ya ifrat yücəltmək, ya da təhqirə yol vermək – bunlar dinin bünövrəsini sarsıdan faktorlardır.

Peyğəmbərsiz Din Olar?

Bir çoxları sual verir: "Peyğəmbərsiz də din ola bilərmi?" Cavab qətidir: Ola bilər, amma bu artıq Allahın dini olmaz. Çünki Allah insanlarla birbaşa danışmaz – Onun elçiləri olur. Elçisiz din – sadəcə insanın öz düşüncəsindən ibarət bir sistemdir. Yəni peyğəmbərsiz bir yanaşma – dini deyil, şəxsi görüşlər toplusudur. Allahı tanımaqda ağıl kifayət etməz; Onu doğru şəkildə tanımaq, Ona necə ibadət ediləcəyini bilmək – bunlar ancaq peyğəmbərlə mümkündür.

Əgər peyğəmbər yoxdursa:

• Allahın bizdən nə istədiyi bilinməz.

• Harada başlayıb harada bitdiyimiz məlum olmaz.

• Dində ölçü, sərhəd, məsuliyyət, örnək, istiqamət olmaz.

• Hər kəs öz doğrusu ilə yol getməyə başlayar – bu isə ixtilafların, parçalanmaların, həqiqət iddialarının sonsuzlaşması deməkdir.

Peyğəmbərlik Niyə Ciddiyə Alınmalıdır?

Peyğəmbərsiz din – özbaşınalıqdır. Ona görə də peyğəmbərlik müəsissəsi ciddi qəbul edilməlidir:

• Çünki rəhbərsiz yol olmaz. Allah bir kitab göndərib onu necə anlayacağımızı izah etmədən buraxsaydı, ortalıqda yüzlərlə fərqli izah olardı – və olur da.

• Çünki peyğəmbər şübhələri artırmaq üçün deyil, bitirmək üçün gəlmişdir.

• Çünki o, ixtilafları artırmaq üçün deyil, azaltmaq üçün var.

• Çünki o, zülməti deyil, nurun özünü gətirir.

• Çünki o, nəfsin deyil, haqqın yolunu göstərir.

Peyğəmbəri ciddiyə almaq – Allahın sözünü ciddiyə almaq deməkdir. Peyğəmbərə itaətsizlik – İblisin yoludur. Çünki İblisin problemi Allahla yox, Onun əmrinə vasitə olan Adəmə itaətsizlik idi.

Ona görə də Peyğəmbərsiz din olmaz. Peyğəmbərsiz iman olmaz. Peyğəmbərsiz hidayət olmaz.

Peyğəmbərliyin İsbatı – Bu Mümkündürmü?

Bəzən biri “Peyğəmbərlik deyilən bir şeyə inana bilmirəm” deyə bilər. Bu cür şübhələrin aradan qaldırılması mümkündürmü? Əlbəttə, mümkündür. Tarix boyu alimlər bu mövzu üzərində ciddi düşünmüş, saysız-hesabsız əsərlər qələmə almışlar – xüsusilə “Dəlailün-Nübüvvə” və “Bəşairün-Nübüvvə” kimi mövzularda. Əsasən iki yol izlənmişdir: biri nəqlə əsaslanan – möcüzələr və fövqəladə hadisələr üzərindən aparılan isbat, digəri isə ağıl yürütmə yolu ilə, yəni rasional dəlillərlə aparılan isbat.

Klassik qaynaqlarda peyğəmbərliyin isbatı üçün altı əsas dəlil üzərində dayanılır:

1. İrşad Dəlili: İnsan ağlı hər şeyi tam qavraya bilmədiyindən, doğruya yönəldici bir rəhbərliyə ehtiyac var.

2. Yuxu Dəlili: Yuxuların peyğəmbərliyin bir parçası olduğu – 46-da biri.

3. Dillərin Mənşəyi: İnsan dillərinin mənşəyi peyğəmbərlərlə əlaqələndirilir.

4. Xeyir və Şər Dəlili: Xeyir və şərin ölçüsünün vəhyə əsaslanması.

5. Möcüzə Dəlili: Peyğəmbərlərin göstərdiyi qeyri-adi möcüzələr.

6. Təbliğin Təsiri: Peyğəmbərlərin verdiyi mesajın cəmiyyətlərdə yaratdığı dönüşüm.

Lakin günümüz insanına, xüsusilə də gənclərə yönəlik bu klassik dəlillər bəzən kifayət etmir. Müasir şübhələri nəzərə alaraq, peyğəmbərliyin isbatı üçün əlavə bəzi əsas nöqtələrə də diqqət yetirilməlidir:

Müasir Dövrün İşığında Peyğəmbərliyin 10 İsbatı

1. Əvvəlki Vəhy Mənbələrindəki İzlənmələr: Tahrif olunmuş Tövrat, İncil, Zeburda, hətta bəzi Buddist və Hind mətnlərində belə Peyğəmbərimizə işarə edən məqamlar var. Quranda Saf surəsi, 6-cı ayə bu məsələyə toxunur.

2. Tarixin İsbatı: Peyğəmbərimizin gələcəklə bağlı verdiyi xəbərlərin (məsələn, İstanbulun fəthi) tarixdə gerçəkləşməsi.

3. Qurani-Kərimdəki Müraciətlər: Qurandakı ayələrdə Peyğəmbərimizin (sav) şəxsiyyəti, vəzifəsi və əxlaqı haqqında açıq və gizli işarələr. Qurana inanan biri üçün bu, özlüyündə güclü bir sübutdur.

4. Öz Həyatının Özünü Təsdiqi: Onun (sav) həyatı – peyğəmbərlikdən əvvəlki 40 illik dövrü və peyğəmbərlikdən sonrakı 23 illik təbliğ və mücadilə dövrü – başdan sona bir isbatdır. Əl-Əmin kimi tanınması, iffəti, ədaləti və bütpərəstliklə heç zaman razılaşmaması diqqətəlayiqdir.

5. Əxlaqdakı Kamillik: Dedikləri ilə etdikləri arasında heç bir ziddiyyətin olmaması; fərdi, ictimai və ailəvi münasibətlərdə ahəng və mükəmməllik.

6. Əleyhdarların Təsdiqi: Peyğəmbərliyinə inanmayanların belə Onun dürüstlüyünü və əxlaqını təsdiqləməsi – düşmənin belə fəziləti etiraf etməsi, əsl fəzilətin dəyərini göstərir.

7. Səhabələrin Şəhadəti: Peyğəmbərimizin tərbiyəsindən keçmiş insanların – səhabələrin – həyatlarında baş verən dəyişikliyin gücü.

8. Elm və Mədəniyyətə Töhfəsi: Yazıb-oxuma bilməyən bir şəxsin elmi və mədəni inqilaba səbəb olması. Alimlərin yetişməsi, kitabxanaların qurulması, əsərlərin yazılması – bunlar hamısı bir peyğəmbərin rəhbərliyinin nəticəsidir.

9. İnsan Dəyişdirmə Gücü: Peyğəmbərimizin cəmiyyətləri, fərdləri, hətta kölə Bilalı Kəbənin damına çıxaracaq qədər yüksəldə bilməsi. Günümüzdə İslamı qəbul edən bir çox şəxs, Onun insaniyyətindən təsirlənir.

10. Sevginin Qlobal Gücü: Bu qədər çox sevilən ikinci bir insan yoxdur. Onun üçün könüllü şəkildə can verən səhabələr, bayrağını dünyanın ucqar nöqtələrinə daşıyanlar – sevginin nə qədər real bir sübut olduğunu göstərir.

Peyğəmbərlə Qurmalı Olduğumuz Münasibət

Əgər biz Peyğəmbərə inanırıqsa və Onun bütün bəşəriyyət üçün bir nümunə olduğuna əminiksə, bu inancın bəzi məsuliyyətləri də var. Bu məsuliyyətlər səkkiz əsas anlayışla ifadə oluna bilər:

1. İtaət: Peyğəmbərin buyurduğuna tabe olmaq.

2. İttiba: Onun yolunu izləmək, həyatını örnək almaq.

3. İqtida: Hərəkətlərdə və davranışlarda Ona bənzəməyə çalışmaq.

4. İhsan: Ona qarşı yaxşı münasibət və hörmətlə yanaşmaq.

5. İmtisal: Göstərişlərinə uyğun davranmaq.

6. İltizam: Daxili bir bağlılıq və mənəvi sözləşmə halında olmaq.

7. İtidal: Ölçülü və mizanlı bir münasibət qurmaq.

8. Yaxşı təsəmmü: Yəni müsbət düşüncə və qəbul halında olmaq.

Bu anlayışlar, Onun izindən getmək istəyənlər üçün bir xəritə kimidir. Çünki Peyğəmbərimizin (sav) insanlığı özlüyündə bir möcüzədir. Bir bədəvinin onu təhqir etməsinə qarşı göstərdiyi səbir və mərhəmət – Onu evinə dəvət etməsi, ona ehsan etməsi və nəhayət dua etdirməsi – bu Onun nə qədər ali bir ruh olduğunu göstərir.

İnsanlıq yolunu itirdiyi bir dövrdə Peyğəmbərimizi tanıtmaq – sadəcə dini vəzifə deyil, həm də insani borcdur. O, yalnız bir təbliğçi deyil, həm də bəşərin ən gözəl halıdır. Onun haqqında düşünmək, yazmaq və anlatmaq isə bu borcun bir hissəsidir.