Səhabənin İman Anlayışı

Səhabələr Peyğəmbərimizdən (s.ə.s.) aldıqları həqiqətləri qəlblərinə hopdurub mənimsəmiş, sonra da bu nuru bütün ümmətə yaymış bir nəsil idi. Tabiin dövrünün dəyərli alimlərindən Məsruq bin Əcda (r.a.) səhabələri çatlamış torpağa yağan yağışa bənzədirdi: torpaq suyu əvvəlcə özünə çəkir, artıq qalanını isə təmiz halda saxlayaraq digər canlılara həyat verir. Bu bənzətmə göstərir ki, səhabələr Rəsulullahdan (s.ə.s.) öyrəndiklərini əvvəlcə öz həyatlarında yaşayıb, sonra başqalarına faydalı olublar. Məsələn, Əbu Hüreyrə, İbn Məsud, İbn Ömər kimi səhabələr elə bir elm və hikmət qaynağı idilər ki, ümməti suvarmağa yetəcək qədər zəngin idilər.

Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) İmanı Necə Öyrədirdi?

Rəsulullah (s.ə.s.) səhabələrə imanı beş əsas üzərindən öyrədirdi. Bu prinsiplər onların iman dünyasının əsas açarı idi:

• İman məsələsini çox təfərrüata boğmadan, sadə və başa düşülən formada çatdırardı.

• Əvvəlcə insanları daxili maneələrdən azad edər, zehinlərini və qəlblərini açardı ki, iman toxumu bərqərar olsun.

• İmanın anlaşılması üçün əsas anlayışları ortaya qoyar, bu anlayışlar vasitəsilə iman dərslərini mənimsədərdi.

• İmanın əhəmiyyətini daim ön planda saxlayar, qəbulunun və inkarının nələrə gətirib çıxaracağını aydın şəkildə izah edərdi.

• İmanın həqiqi ləzzətini dadmaq üçün səhabələrə yol göstərər, bu yolun daim inkişaf edən bir mərhələ olmasını vurğulayardı.

Quranda Səhabənin Yeri

Qurani-Kərim səhabələri xüsusi bir mövqedə tutur. Çünki onlar Quranın ilk şahidləri idilər. Onlar üçün nazil olan ayələr bir çox hallarda ümumi formada gəlsə də, məhz onların həyatına toxunurdu. Səhabələr namazda Quranın onların gündəlik həyatındakı hadisələrə toxunmasından çəkinər, hətta qorxardılar. Quranın təxminən üç yüzə yaxın ayəsi birbaşa səhabələrlə bağlıdır: onların gözəl xüsusiyyətlərini, bəzən xətalarını və bunlardan necə ibrət alınacağını açıq şəkildə göstərir. Qurandakı bu yanaşma insanın xəta edə biləcəyini qəbul edir, lakin dərhal düzəlməyi öyrədir. Məsələn, Cümə, Ənfal, Ali İmran, Tövbə, Nur və Əhzab surələrində səhabələrin həyatından nümunələr var ki, onların xətaları belə bir dərs olaraq bizə çatdırılır.

Bununla yanaşı, Quran səhabələrin üstün cəhətlərini də xüsusi vurğulayır:

1. Onlar tarix boyu ən xeyirli bir topluluq olaraq təqdim olunur (Ali İmran, 110).

2. Səmimi və saf iman sahibi olduqları bildirilir (Ənfal, 74).

3. İmanlarını sözlə deyil, əməllə təsdiq ediblər (Həşr, 8).

4. Allah tərəfindən razılıq almış bir nəsildir (Tövbə, 100).

5. Təqvanı həyatlarının əsas istiqaməti seçmişlər (Fəth, 26).

6. İmanı yalnız qəbul etməmiş, onu sevərək mənəvi yetkinliyə çatmışlar (Hucurat, 7).

7. Möminlərə qarşı mərhəmətli, inkarçılara qarşı isə sərt olmuşlar (Fəth, 29).

8. İbadəti sevda kimi həyatlarına qatmışlar (Fəth, 29).

9. Mal-dövlətlərini və canlarını Allah yolunda fəda etməkdən çəkinməmişlər (Tövbə, 88).

10. Özlərini deyil, başqalarını üstün tutmağı bilən isar ruhuna sahib olmuşlar (Həşr, 9).

11. İman yolundakı fədakarlıqları ilə Cənnətə layiq görülmüş və bunun müjdəsini Rəbbimizdən almışlar (Hədid, 10).

Quran Qissələrinin Səhabəyə Təsiri

Quran qissələri insan xarakterini inşa etmək üçün nazil olub. Hər bir qissə nümunə olaraq ya müsbət bir obrazı, ya da mənfi bir misalı göstərir. Səhabələrin iman dünyasının formalaşmasında bu qissələrin təsiri böyük olub. Xüsusilə beş qissə onların iman yolunu işıqlandırıb:

1. Fironun sehrbazları (Əraf, 103-126): Bu qissə şərtsiz imanı öyrədir. Sehrbazlar Fironun təhdidlərinə baxmadan möcüzəni görəndə tərəddüdsüz iman etdilər və imanları üçün hər şeyi fəda etdilər. Bu, səhabəyə heç bir dünya qarşılığı gözləmədən iman etməyi təlqin etdi.

2. Talut-Calut qissəsi (Bəqərə, 246-251): Bu hadisə itaətin önəmini göstərir. İtaət və intizamla sayın deyil, əsl əqidənin qalib gələcəyini nümayiş etdirdi. Səhabələr də bu prinsipi Hudeybiyə və digər hadisələrdə yaşayaraq mənimsədilər.

3. Əshab-ı Kəhf (Kəhf, 9-22): Bir neçə gəncin zalım hakimə qarşı duraraq bəhanəsiz iman yolunu seçməsi Məkkə səhabələrinə güc verdi. Bədir döyüşündə də səhabələr say azlığına baxmayaraq Peyğəmbərə (s.ə.s.) tam təslim oldular.

4. Əshab-ı Uxdud (Büruc, 4-9): Gəncin minlərlə insanın imanına vəsilə olmaq üçün canını fəda etməsi səhabələrə dünyəvi qarşılıq gözləmədən xidməti öyrətdi. Süheyb Rumi bütün malını verib Peyğəmbərə (s.ə.s.) qovuşmaqla buna canlı nümunədir.

5. Əshab-ı Qaryə (Yasin, 13-29): Həbibi Nəccarın qövmünün hidayəti üçün canını fəda etməsi səhabələrə isar ruhunu – başqalarının imanına görə öz rahatlığından keçməyi – öyrətdi. Rəsulullahın (s.ə.s.) vəfatından sonra səhabələrin dünyanın hər tərəfinə yayılması da bunun ən gözəl sübutudur.