İman Məsələsində Səhabə İlə Aramızdakı Fərqlər

Səhabələri Anlamağın Üç Yolu

Səhabələri daha dərindən tanımağın üç əsas yolu var. Birincisi, səhabəni digər səhabələrdən öyrənməkdir. Yəni səhabələr bir-birlərini necə tanıtdırıb təsvir ediblər. Məsələn, Əbu Bəkrin oğlu Əbdürrəhman ibn Əbu Bəkr (r.a.) bir dəfə digər səhabələrdən soruşur ki, Rəsulullah (s.a.v.) sevgini insanlara necə öyrədib? Cavab isə çox mənalı olur: sevgi irsən, vərasətlə qazanılır.

İkincisi, səhabələri onları görən tabiin nəsli vasitəsilə tanımaqdır. Tabiinlər, yəni səhabələrin tələbələri, onları necə gördü, necə dəyərləndirdi – bu çox önəmlidir.

Üçüncüsü isə, tabiinlərin ardınca gələn ətbəut-tabiin nəsli vasitəsilə səhabələri dərk etməkdir. Onlar həm tabiinləri, həm də səhabələrin izlərini bizə çatdırıblar. Bu üç nəsil sayəsində səhabələrin iman gücünü daha dəqiq anlaya bilirik.

Səhabələrin İmanda Nümunəvi Yanaşmaları

1. Səhabə səhabəni necə təsvir edir?
Bunun gözəl nümunələrindən biri Aiz ibn Amr (r.a.) ilə bağlıdır. O, Ridvan beyətində Peyğəmbərə (s.a.v.) söz verənlərdən idi. Zalımlığı ilə tanınan vali Ubeydullah ibn Ziyad ona “Peyğəmbərdən nə eşitdin?” deyə soruşanda Aiz ibn Amr qorxmadan deyir: “Rəhbərin ən pisi xalqına qarşı amansız olandır.” Vali ona “səhabənin qalıqları” deyə aşağılamaq istəyəndə isə Aiz ibn Amr qətiyyətlə cavab verir: “Rəsulullahın əshabı içində qalıq yoxdur! Əgər bir qalıq varsa, o da onların yolundan uzaq düşənlərdir.” Bu sözlər onların necə şərəfli bir mövqedə olduqlarını göstərir.

2. Tabiin səhabəni necə təsvir edir?
Əbdürrəhman ibn Əbi Leylanın dediyi bir hadisə var: Bir məclisdə 120 səhabə vardı. Kiməsə sual veriləndə, cavabı yaxşı bildikləri halda məsuliyyətdən çəkindilər, bir-birinin üzünə baxdılar, sanki cavabı başqasından gözlədilər. Sual təkrarlandıqca, nəhayət bir nəfər durub cavab verdi, amma cavabı deyəndən sonra səhv edərəm deyə Allahdan bağışlanma istədi. Bu, səhabələrin elm qarşısındakı ehtiramını, təvazökarlığını və məsuliyyət duyğusunu göstərir. Bu gün isə insanlar az bildiyini də dərhal paylaşmağa həvəslidir.

3. Ətbəut-tabiin səhabəni necə təsvir edir?
İmam Əvzai (r.a.) səhabələrin beş əsas xüsusiyyətindən bəhs edir:

• Birlikdə olmaq: Hər şeydən əvvəl vəhyə bağlı yaşamaq, Quranı həyatda önə çəkmək.

• Sünnətə bağlılıq: Peyğəmbərin (s.a.v.) sünnətinə sadiqlikdə son dərəcə diqqətli olmaq.

• Məscidləri yaşatmaq: Məscidləri sadəcə tikmək yox, onları boş buraxmamaq, həyat dolu saxlamaq.

• Quran tilavəti: Quranı oxumaqla qalmayıb, onun ruhunu qavrayıb həyatına yön vermək.

• Allah yolunda çalışmaq: Cihad yalnız döyüş deyil, bilik yaymaq, maneələri qaldırmaq və İslamın yayılmasına çalışmaqdır. Səhabələr dünyanın hər yerinə yayıldılar və bir daha geri qayıtmadılar. Bu gün də Mədinədə dəfn olunan səhabələrin sayı ilə Peyğəmbərin (s.a.v.) Vəda Xütbəsini dinləyənlərin sayı arasındakı fərq bunu sübut edir.

Quran Qissələrinin İman Dərsləri və Müasir Zəifliklər

Səhabələrin şəxsiyyətini formalaşdıran bəzi Quran qissələri var ki, onlardan çıxan dərslər bugünümüz üçün də çox aktualdır:

• Fironun sehrbazları: İman alverə bağlı olmamalıdır. Çox vaxt insanlar iman əməllərini də başqa məqsədlərə bağlayırlar – bu isə ixlası öldürür.

• Talut-Calut qissəsi: İtaətin dəyəri. Ümmət birliyi üçün rəhbərlərə itaət zəruridir. Hazırda isə hər kəs özünü mərkəz hesab etdiyi üçün birliyə çata bilmirik.

• Əshab-ı Kəhf: Bəhanəsiz iş. İnsan faydalı işlərdən qaçmamaq üçün bəhanə gətirməməlidir.

• Əshab-ı Uxdud: Allah rızası üçün əməldə qarşılıq gözləməmək.

• Əshab-ı Qaryə: Başqalarını yaşatmaq üçün yaşamaq – isar ruhu.

Səhabələri Tanıdıqda İki Hiss

Səhabələr haqqında öyrəndikcə insanın içində iki hiss yaranır: bir tərəfdən ümid, motivasiya və hərəkət istəyi, digər tərəfdən isə onların yüksək səviyyəsi qarşısında özünü aciz hiss etmək. Bu iki hiss tarazlı şəkildə olmalıdır ki, insan həm hədəfini böyütsün, həm də özünü kiçik görüb məyus olmasın. Məsələn, Həzrəti Ömər (r.a.) Əbu Bəkrin (r.a.) həyatını görəndə “Elə bir həyat yaşadın ki, bir daha yaşamaq mümkün deyil” demişdi. Həzrəti Xalid ibn Vəlid (r.a.) vəzifədən alındığında itaətlə qəbul etdi – bu, səhabənin Allaha tam təvəkkülünün ən gözəl nümunəsidir. Bu gün insanlar isə uğuru öz adına çıxarmağa meyillidir.

Peyğəmbərimizin (s.a.v.) Gələcək Fitnələrə Dair Xəbərləri

Peyğəmbərimiz (s.a.v.) gələcəkdə qarşılaşacağımız çətinliklərdən xəbər verib ki, bunlar imanımızı necə qorumaq lazım olduğunu bizə göstərir:

• O dövrdə bir əmri tərk edən ziyana düşürdü, gələcəkdə isə bir hissəsini belə yerinə yetirən qurtuluşa çatar.

• Halal mal, səmimi dostluq və sünnətə bağlılıq ən qiymətli dəyərlərə çevriləcək.

• Halal-haram həssaslığı yox olacaq.

• Elm dərinliyi azalacaq, Quran sadəcə dillərdə qalacaq.

• İnsan səhər mömin, axşam kafir olacaq – imanını kiçik dünyəvi mənfəətə dəyişəcək.

• Faiz hər yerə yayılacaq.

• Doğru sözə inanan azalacaq, əksinə yalançılar doğrulanacaq.

• Xeyiri əmr edib pislikdən çəkindirmək tərk ediləcək, günahlar adiləşəcək.

• Zaman keçdikcə hər gün əvvəlkindən daha ağır olacaq.

Peyğəmbərimizin (s.a.v.) Abdullah ibn Ömərdən (r.a.) nəql olunan xəbərdarlığında da beş təhlükə vurğulanır: zina yayılarsa yeni xəstəliklər, ölçüdə aldadarlarsa qıtlıq, zəkatı verməzlərsə yağış kəsilməsi, əhdə xilaf çıxarlarsa düşmənlərin müsəllət olması və rəhbərlərin Quranla əməl etməməsi bir-birinin cəzası olacaq.

Bütün bu həqiqətlər bir daha göstərir ki, səhabə keyfiyyətində bir iman yolçuluğu yalnız tarixdə qalmamalıdır. Bu yol bugün də bizə rəhbərdir – yetər ki, bu mənbələrdən düzgün istifadə edib imanımızı diri saxlaya bilək.