Ömər b. Əbdüləziz və Xilafəti | Raşidi Xəlifələr - 6

Ömər ibn Əbdüləziz (Allah ona rəhmət eləsin) İslam tarixində səhabə olmamasına baxmayaraq, öz dövrünün səhabə kimi dəyərə sahib olan, tabiun dövrünün ən önəmli şəxsiyyətlərindən biridir. Tarixdə adətən beşinci Raşid xəlifə kimi tanınır, amma Hz. Həsənin altı aylıq xilafətini də nəzərə alsaq, əslində altıncı Raşid xəlifə hesab edilməlidir. Ona tez-tez “ikinci Ömər” deyirlər, çünki o, yaşadığı dövrü Hz. Ömərin (r.a) dövrünə bənzətməyi bacarmış nadir insanlardan idi.

Bəzən soruşulur: Niyə bu gün yeni Ömərlər yetişmir? Ömər ibn Əbdüləzizin həyatına baxanda bu sualın cavabı aydın olur: Çünki Ümmü Asım kimi nənələr, Əbdüləziz ibn Mərvan kimi atalar, Fatimə binti Əbdülməlik kimi həyat yoldaşları, Əbdülməlik ibn Ömər kimi övladlar və Həsən əl-Bəsri kimi alimlər yoxdur. Heç nə öz-özünə baş vermir, bu adlar Ömər ibn Əbdüləzizin formalaşmasında mühüm rol oynayıb.

Bir Neçə Əsas İsim:

• Ümmü Asım (Nənə) – Ömərin nənəsi Ümmü Asımın hekayəsi maraqlıdır: Hz. Ömər bir gecə küçələri dolaşarkən, südünə su qatmaq istəyən anaya etiraz edən qızın səslərini eşidir. Qız anasına deyir ki, xəlifə görməsə də, Allah görür. Hz. Ömər belə təmiz qəlbli bir qızı öz nəslinə qatmaq istəyir və oğlu Asımı həmin qızla evləndirir. Beləcə, halal-harama həssaslıq göstərən bir nəslin təməli qoyulur. Məhəmməd Akifin təsəvvüründəki “Asımın nəsli” də bu ruhun davamıdır.

• Əbdüləziz ibn Mərvan (Ata) – Əməvilərin Mərvan ibn Hakəmin oğlu olmasına baxmayaraq, son dərəcə diqqətli ata idi. Oğlunu Mədinəyə, o dövrün ən nüfuzlu alimlərinin yanına göndərmiş, Salih adlı müəllimdən tələb edib ki, Öməri yaxşı tərbiyə etsin, ehtiyac olarsa, saçını belə qırxsın. Məsuliyyətli ata oğluna Hz. Ömərin adını vermişdi.

• Hz. Ömərin Yuxusu – Hz. Ömərin bir yuxusuna görə, onun nəslindən alnında nur nişanəsi olan bir nəfər çıxacaq və zülm dolu dünyanı ədalətlə dolduracaq. Əbdüləziz ibn Mərvan oğluna Ömər adını verəndə bu ümidlə addım atmışdı.

• Fatimə binti Əbdülməlik (Həyat Yoldaşı) – Əməvi sarayından olsa da, Fatimə binti Əbdülməlik ərinə bütün çətinliklərdə dayaq durub, sərvətini ərinin idealları yolunda fəda edib.

• Həsən əl-Bəsri (Müəllim) – Həsən əl-Bəsri kimi bir alimin varlığı, Ömərin həyatını dəyişən amillərdən biridir. Xilafətə gələndə Həsən əl-Bəsri ona uzun məktub yazaraq, rəhbərliyin bir çoban kimi şəfqət və qoruma məsuliyyəti daşıdığını xatırladıb.

Qısa Amma Dərin Xilafət

Hicri 61-ci ildə (Miladi 680) Mədinədə dünyaya gələn Ömər ibn Əbdüləziz cəmi 2,5 il xəlifə olub, amma bu qısa müddət tarixdə dərin iz buraxıb.

• Əsri Səadətin Ab-havası: Mədinə valisi olarkən Ənəs ibn Malik onun imamlıq etdiyi bir namazda Peyğəmbərin (sav) dövrünü hiss etdiyini deyib. Ömər ibn Əbdüləziz qısa müddətdə Əməvilərin yaratdığı pozuntuları islah edib.

• Ümid və Hədəf: O, insanlara “əsri səadət”in yenidən mümkün ola biləcəyini göstərib.

• Cəmiyyətin İslahı: Deyirdi ki, əgər alimlər (ulema) və idarəçilər (umera) düzəlsə, cəmiyyət düzələr.

• Əsas İslahatlar:

  • Əhli-beytə qarşı küfrlərə son qoydu, Fədək torpaqlarınının gəlirlərini əhli-beytə verdi (ki Raşid xəlifələr dönəmində də gəlirləri onlara aid idi), Hz. Əlini dörd Raşid xəlifənin sırasında tanıtdı.

  • Xaricilərlə barış şəraitini bərqərar etdi.

  • Ərəb olmayan Məvali təbəqəsinə qarşı ədalətsizlikləri aradan qaldırdı.

  • Məzalim məhkəmələrində özü xalqın şikayətlərini dinlədi.

  • Zəkat paylanması nəticəsində zəkat veriləcək yoxsul belə tapılmadı, dövlət evlənməyənləri evləndirdi, ev və minik təmin etdi.

• Elm və Məsləhətləşmə: Çox gənc yaşda fəqih və müctəhid idi, amma yenə də məşhur alimləri ətrafına toplayıb özü üçün nəzarətçi etmişdi. Deyirdi: Məsləhət və müzakirə bərəkətin açarıdır.

• Təvazö və Məsuliyyət: Özünü qanun qoyucu deyil, sünnəyə tabe biri kimi görürdü. Haqsızlığa qarşı özünü belə istisna etmirdi. İslamı qəbul edənlərdən artıq vergi alınmamasını əmr etmişdi.

• Zöhd və Şəhadət: Saray mühitində doğulsa da, saray adamı olmamışdı. Lüksü rədd etdi, israfı qadağan etdi. Nəticədə yaxınlarının narazılığı səbəbindən zəhərləndirilərək şəhid edildi.

Bugünkü Mesajı

Ömər ibn Əbdüləziz qısa xilafətində İslam rəhbərliyinin əsası olan tövhidi, ədaləti və şuranı (istişarə, məsləhətləşmə) gerçəkləşdirdiyi üçün tarixdə “ikinci Ömər” kimi xatırlanır. Düşmənləri belə onun ədalətini etiraf edirdi. Rum diyarının hökmdarı belə demişdi: Əgər Məsihdən sonra ölüləri dirildən biri olsaydı, bu, Ömər ibn Əbdüləziz olardı. Onun həyatı göstərdi ki, əsl zahidlik sərvəti rədd etmək deyil, sərvətə sahib ikən qəlbin ona bağlı olmamasıdır.

Bizim Payımıza Düşən

Bu gün bizə düşən, sadəcə ümidlə baxmaq deyil, həm alimləri, həm də idarəçiləri daha yaxşıya doğru yönəltməkdir. Hər kəsin öz payına düşəni etməsi vacibdir:

• Alimləri cəmiyyətin əsas problemlərinə yönəltmək, bir araya gətirmək.

• Qəbiləçilik və mənsubiyyətləri müqəddəsləşdirməkdən çəkinmək.

• İdarəçilərdən tövhid, ədalət və məsləhətləşmə əsaslı idarəçilik tələb etmək.

• Pis olanla barışmaq əvəzinə, daha yaxşı üçün cəsarətlə səs qaldırmaq.

Unutmayaq ki, bu ruh davam etdikcə, yeni Ömərlər yetişəcək.