Həqiqət bəzən rahatlıq gətirir, bəzən isə insanın içinə ağrı salır. Amma hər iki halda insanı dəyişdirmək gücünə malikdir. Həzz axtarışı, əzabdan qaçmaq arzusu insana xasdır. Lakin həqiqət çox vaxt insanın qaçdığı ağrıların içində gizlənir. Məhz bu nöqtədə “özünütənqid” meydana çıxır.
Özünütənqid insanın özü ilə üz-üzə gəlməsidir. Asan deyil; çünki heç kim özünü tənqid etməyi sevmir. İnsan adətən görməməzlikdən gəlməyi, unutmağı və ya günahı başqasında axtarmağı üstün tutur. Amma böyümək, inkişaf etmək və təmizlənmək istəyiriksə, əvvəlcə özümüzə güzgü tutmalıyıq. Bu, köhnə yüklərdən azad olmaq, daxili dünyamızı sadələşdirmək, bəzən isə yenidən doğulmaq kimidir.
İmam Qəzalinin (r.h) dediyi kimi: “İnsan hər gün özünü hesaba çəkməlidir.” Həzrət Ömərin (r.a) “Hesaba çəkilməzdən əvvəl özünüzü hesaba çəkin” sözü də bu məqama işarə edir. Çünki insanın həm bu dünyada, həm də axirətdə rahatlıq tapması bu daxili hesaba bağlıdır.
Nəfs mühasibəsi insanın öz niyyət və davranışlarını sorğulamasıdır. Bu mühasibədə Allahın əmrləri və qadağaları meyar olur. Əgər insan yalnız cəmiyyətin qaydalarına görə hərəkət edərsə, o zaman vicdan yox, şəxsi maraqlar rəhbər olar. Gündəlik edilən nəfs mühasibəsi ruhun çirklərini təmizləyən mənəvi bir paklanmadır.
Bu prosesin mərhələləri bunlardır:
Fərqindəlik: Öz səhvlərinin və zəif cəhətlərinin fərqinə varmaq.
Tövbə: Səhvləri qəbul edib Allahdan bağışlanma diləmək.
Nəzarət: Eyni xətalara təkrar düşməməyə çalışmaq.
İhyа: Keçmişdən dərs alaraq daha təmiz bir həyat yaşamaq.
Qəlb bu yolun mərkəzindədir. Qəlb təmiz olmadıqca nə fikirlər, nə də davranışlar aydın ola bilər. Qəlbi daim diqqətdə saxlamağa “muraqibə” deyilir. Qəlbi qaraldan hisslərin başında təkəbbür, həsəd, riyakarlıq və eqoizm gəlir. Bunlar qəlbi möhürləyir, həqiqəti görməyə mane olur.
Ağıl isə bu yolun bələdçisidir. Amma təkcə bilgi ilə deyil, əxlaq və imanla istiqamət tapmalıdır. Tarazlıqdan çıxan ağıl insanı yanlış yollara apara bilər. Buna görə də “ağıl tarazlığı”nı qorumaq vacibdir. Ağılı duyğuların əsarətindən qurtaran şey isə məsləhət və hikmətdir.
Özünütənqid – qəlbi, ağlı və nəfsi tarazlığa çağıran bir dəvətdir. İnsanı təkcə səhvlərindən azad etməz, həm də kamala doğru bir səfərə çıxarar. Hər gün bir az özümüzü sorğulamaq – daha sadə, daha şüurlu və daha mənalı bir həyat üçün qapı aça bilər.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder